نظریه انتظار یک نظریه انگیزشی است که برای اولین بار توسط ویکتور وروم (Victor Vroom) از دانشکده مدیریت ییل (Yale School of Management) در سال 1964 ارائه شد. این نظریه فرض میکند که افراد به صورت منطقی (logically) و عقلانی (rational) همه چیز را محاسبه می کنند.
سلسله مراتب نیازهای مازلو و نظریه دو عاملی هرزبرگ بر اساس رابطه بین نیازهای درونی و تلاش حاصله برای برآورده ساختن آنها مطرح گردیدند، در حالی که نظریه انتظار وروم تلاش، عملکرد و نتایج را از هم جدا میکند.
نظریه انتظار وروم چیست؟
نظریه انتظار وروم یکی از نظریههای انگیزشی فرآیندی است. این نظریه مبتنی بر این ایده است که مردم بر این باورند که تلاش ایشان به نتایج مطلوب منجر می شود. از طریق تجربه، فرد انتظار دارد که بتواند به عملکردی دست یابد. در نهایت، فرد تلاش خود را به سمت نتایجی هدایت میکند که به برآوردن نیازهای وی کمک میکند.
بر اساس نظریه انتظار وروم، انگیزه، به تصمیمگیری در مورد صرف میزان تلاش (انرژی) در یک موقعیت خاص خلاصه میشود.
مفروضات نظریه انتظار وروم
نظریه انتظار وروم چهار فرض را در نظر گرفته است:
- فرض اول: این است که افراد با انتظاراتی در مورد انگیزهها، نیازها و تجربیات گذشته خود به سازمان ها میپیوندند. اینها بر نحوه رفتار افراد در یک سازمان تأثیر میگذارد.
- فرض دوم: این است که رفتار یک فرد نتیجه انتخاب آگاهانه است. یعنی افراد مستقل هستند تا طبق محاسبات انتظارات خود به شیوهای خاص رفتار کنند.
- فرض سوم: این است که افراد انتظارات متفاوتی از سازمان دارند (مانند امنیت شغلی، پیشرفت، حقوق خوب و چالش).
- فرض چهارم: این است که افراد به گونهای رفتار میکنند که نتایج را شخصاً برای آنها بهینه کند.
مولفههای نظریه انتظار
نظریه انتظار سه مؤلفه را بیان میکند که با انگیزه یک فرد مرتبط است. این اجزا عبارتند از:
- انتظار
- وسیله (وسیله تحقق هدف)
- ارزش (یا اهمیت)
1. توقع، انتظار
انتظار به معنای باور فردی است که درجه خاصی از تلاش منجر به افزایش عملکرد میشود.
- رابطه تلاش و عملکرد.
- انتظار احتمالی است که ممکن است از 0 تا 1 متغیر باشد.
- انتظار 0 نشان می دهد که تلاش هیچ تاثیری بر عملکرد ندارد.
- انتظار 1 نشان می دهد که یک نتیجه سطح اول خاص به دنبال رفتار خواهد بود.
مثال: اگر من سخت تر کار کنم، بهتر است.
2. وسیله (وسیله تحقق هدف)
وسیله (وسیله تحقق هدف) بیانگر این باور است که یک نتیجه خاص به سطح خاصی از عملکرد بستگی دارد. به عبارت دیگر رسیدن به نتایج که با تلاش فرد محقق شده است باعث دریافت پاداش خاصی خواهد شد. این عامل، به ادراک انسان مرتبط است. بدین معنی که فرد چقدر باور دارد تلاشهایش به نتیجه میرسد و این نتایج، پاداش در پی خواهند داشت.
- رابطه عملکرد- پاداش
- این تصور یک فرد است که نتیجه سطح اول با پیامد سطح دوم مرتبط است.
- محدوده وسیله (وسیله تحقق هدف) از -1 تا 1 است.
- باور به وسیله به میزان عدد 1 نشان میدهد که یک نتیجه خاص کاملاً به عملکرد در عملکرد وابسته است
- باور به وسیله به میزان عدد 0 نشان میدهد که هیچ رابطه ای بین عملکرد و نتیجه وجود ندارد
- در نهایت، باور به وسیله به میزان عدد از -1 نشان میدهد که عملکرد بالا شانس به دست آوردن نتیجه را کاهش میدهد و عملکرد پایین شانس به دست آوردن نتیجه را افزایش میدهد.
مثال: عملکرد برتر در گرفتن ترفیع مؤثر است
3. ارزش یا اهمیت
ارزش یا اهمیت، به ارزش مثبت یا منفی اشاره دارد که افراد برای نتیجه قائل هستند.
- رابطه پاداش و اهداف شخصی
- ما بسته به نیازها و نیازهای خود به یک نتیجه ارزش میدهیم.
- اکثراً مردم برای نتایجی مانند افزایش حقوق، ارتقاء یا شناخت ارزش بالایی قائل هستند اما برای استرس یا اخراج کارکنان ارزشی قائل نیستند.
- نتیجه ارزش و اهمیت بستگی به نیازهای فردی دارد و با مقیاسی از ارزش منفی تا مقدار مثبت اندازه گیری میشود.
مثال: اگر یک کارمند ترجیح زیادی برای دستیابی به پاداش داشته باشد، ارزش (یا اهمیت) مثبت است.
فرمول نظریه انتظار وروم
نظریه انتظار وروم فرمولی را برای محاسبه نیروی انگیزشی پیشنهاد مینماید:
انگیزه = انتظار x وسیله x ارزش
اثر ضریب در معادله معنادار است. سطح بالای توقع،وسیله، و ارزش منجر به سطوح بالاتر انگیزه می شود.
سطح کلی انگیزه صفر خواهد بود اگر یکی از سه عامل صفر باشد.
- بنابراین، حتی اگر فردی فکر کند که تلاش او منجر به عملکرد بهتر و در نتیجه پاداش میشود، اگر ظرفیت پاداشی که انتظار دریافت دارد صفر باشد، انگیزه صفر خواهد بود.
- مثال: اگر فرد معتقد باشد پاداشی که در قبال تلاشش دریافت میکند برایش ارزشی ندارد.
چگونه یک مدیر میتواند از نظریه انتظار استفاده کند؟
مدیران میتوانند از تئوری انتظار بهرهمند شوند، زیرا به آنها کمک میکند تا فرآیندهای روانشناختی که باعث ایجاد انگیزه میشوند را درک کنند.
- تفکر، ادراکات، باورها، برآورد شانسها و احتمالات و سایر عوامل از این قبیل مرتبط با کارکنان، به شدت بر انگیزه، عملکرد و رفتار آنها تأثیر می گذار و فرآیند درک رفتار سازمانی را آسانتر می کند.
- مدیران با درک عواملی که باعث ایجاد انگیزه و بیانگیزگی در کارکنان میشوند، میتوانند محیط کاری، جو و فرهنگی ایجاد کنند که باعث افزایش سطح انگیزه کارکنان شود.
مزایای نظریه انتظار
- نفع شخصی: فردی که می خواهد نارضایتی را به حداقل برساند و حداکثر رضایت را به دست آورد.
- جور بودن با عقل سلیم: طیف انگیزه را با تجزیه آن به مراحل جداگانه قابل تشخیص توضیح میدهد.
- علمیتر: بسیاری از پدیدههای مربوط به تلاش کارکنان، عملکرد کاری، انگیزه کارکنان و غیره را که در سازمان ها مشاهده میشود، توضیح میدهد.
محدودیتهای نظریه انتظار
- نظریه آرمانگرایانه: تعداد کمی از کارشناسان معتقدند که پیچیدگی نظریه نه تنها آزمایش، بلکه اجرای آن را نیز دشوار میکند.
- استفاده آن محدود است و در جایی معتبرتر است که افراد به وضوح رابطه تلاش – عملکرد و عملکرد – پاداش را درک کنند.
منابع
- رابینز، استفن پی. 2010. رفتار سازمانی. دهلی نو: پرنتیس هال.